Przeszłość i teraźniejszość – kompromis w trakcie odbudowy zamku w Muszynie.
Średniowieczne to z pewnością ciekawy okres w historii kiedy budowano głównie… świątynie i zamki. Te pierwsze z pewnością związane były z istotną rolą kościoła w strukturze społecznej i państwie, a także chrystianizacją kraju. Zamki zaś miały wiele zadań – pełniły rolę współczesnych hoteli, stanowiły ważny ośrodek dla władców i przyciągały z daleka. A co jeżeli zamek należał do kościoła?
Państwo muszyńskie – jako ewenement autonomii.
Państwo muszyńskie, tzw. Klucz muszyński to autonomiczny twór – ewenement na miarę średniowiecza. Na terenie Sądecczyzny ulokowany został zespół dóbr biskupstwa krakowskiego obejmujący Tylicz, Muszynę i przyległe miejscowości. Owe tereny w literaturze przedmiotu określane są jako: kres muszyński, kres biskupi państwa, kres krynicki, starostwo muszyńskie, państwo muszyńskie lub państwo biskupie, czy też „Biskupszczyzna”. We wczesnym średniowieczu, pod koniec XIII wieku, w wyniku procesu sądowego i testamentu ziemie zostały przyznane biskupom krakowskim. Na przestrzeni lat Muszyna zmieniała włodarzy z biskupów na władców świeckich w związku z politycznymi decyzjami. Ostateczny kształt klucza muszyńskiego został określony przez Władysława Jagiełłę w 1391 roku, kiedy biskupowi Janowi z Radliczyc zapisano Muszynę i 10 okolicznych miejscowości: nadanie obejmowało dwie osady, mające również charakter miejski – Powroźnik i Nowe Miasto alias Miastko (późniejszy Tylicz) oraz 10 wsi: Kuńczową, Staszkową Wolę, Krasnajedl, Długi Łęg, Poruj (które później zaginęły), a także Mikową, Andrzejówkę, Szczawnik, Łomnicę i Flornikową (Florynka). Własność krakowskich biskupów zyskała autonomie – na terenie 450 km2 obowiązywało odrębne prawo, siła zbrojna, a przestrzeń należała do aktualnie urzędującego biskupa krakowskiego – w jego imieniu władzę sprawował ,,starosta muszyński’’, który zarządzał dobrami, sądem i siłami zbrojnymi. Harnica podległa staroście była koniecznością w związku z położeniem geopolitycznym w niebezpiecznym regionie pogranicza polsko-węgierskiego. Warto z pewnością zwrócić uwagę na system sądownictwa związany bezpośrednio z respektowaniem prawa tylickiego, kreskiego i muszyńskiego. Co istotne urząd starosty przetrwał aż do momentu rozwiązania klucza już po konfederacji barskiej. W czasie funkcjonowania klucza przeprowadzone zostały dwie kolonizacje na prawie niemieckim i włoskim, a przeprowadzane reformy i implikowane normy prawne służyły rozwojowi miejsca. Kresem odrębności stały się konsekwencje konfederacji barskiej – aneksja Sądecczyzny do królestwa węgierskiego w 1770 skutkowała odebraniem biskupom krakowskim.
Zamek – centrum klucza muszyńskiego.
Za rządów Kazimierza Wielkiego zapadła decyzja o budowie zamku, który miał stać się komorą celną i miejscem wykorzystywanym do obrony granicy. Pierwsze wzmianki o budowli w miejscu zamku to drewniany gródek z XI wieku – trzy wieki później miejsce to zostało obmurowane. W 1390 roku powstał Zamek – miejsce na wzgórzu ze stromymi podejściami i przekopem w sąsiedztwie piętrowego dworu starosty. W XV wieku miejsce zostało odbudowane w stylu renesansowym, który wyparł gotyckie detale. Rozwój techniki sprawiał, że znaczenie obronne miejsca przestawało być tak istotne, choć aż do XVII wieku Piotr Gembicki zmuszał poddanych do pełnienia wart. Pożar w XVII wieku i opuszczenie przestrzeni 200 lat później tylko pogłębiały niszczenie zamku. Zgodnie z podaniami budowa tunelu kolejowego i poszukiwanie skarbów miało stać się ostateczną przyczyną dewastacji miejsca.
Zamek współcześnie
Do czasów najnowszych dotrwała tylko część wieży i fragment murów. Od 1936 roku znajduje się figura Marii Panny, gdzie tradycyjnie odbywają się nabożeństwa majowe, które przyciągają nie tylko mieszkańców, ale również turystów.
W 2020 roku rozpoczęła się rekonstrukcja zamku przeprowadzana w kilku etapach. Odbudowano i zrekonstruowano mury obronne, a także nadbudowano ,,wierzę basztę’’. Choć początkowo projekt zakładał odbudowę poszerzoną o nowoczesne elementy – ostatecznie miejsce zachowało tradycyjny klimat.
Choć inwestycja pochłonęła olbrzymie środki finansowe obiekt robi wrażenie. W trakcie przebudowy brano pod uwagę kilka wariantów, w których wykorzystywano nowoczesne rozwiązania. Jednak po konsultacjach odbudowa odbyła się w oparciu o materiały źródłowe.
Już 30 września oficjalne otwarcie podczas cyklicznej imprezy organizowanej w miasteczku – XVI edycji Jarmarku Muszyńskiego.
Tymczasem zapraszamy do odwiedzenia miejsca lub wirtualnej podróży.
- https://www.dreslerstudio.pl/portfolio/odbudowa-zamku-w-muszynie-projekt-wielobranzowy/
- http://tmzm.nsacz.pl/panstwo-muszynskie/
- https://www.twojamuszyna.pl/aktualnosci-i-inwestycje/renowacja-i-rozbudowa-ruin-zamku-w-muszynie-wraz-z-zagospodarowaniem-bezposredniego-otoczenia-zamku/
Tekst: Wiktoria Szewczyk
Art. finansowany: Społeczne Strategie Rozwoju Turystyki w ramach Rządowego Programu NOWEFIO
